Basiskennis

Op deze pagina geven wij je uitleg over de belangrijkste aspecten van het auteursrecht en de hierbij horende begrippen. We gaan in op de verschillende soorten rechten die je als maker van een werk hebt en welke uitzonderingen hiervoor gelden.

Wat is auteursrecht?

Het auteursrecht is een door de wet aan de maker verleend recht. Als auteur krijg je hiermee recht over het werk dat je gemaakt hebt. Het auteursrecht is een zogenoemd ‘uitsluitend’ of ‘exclusief’ recht. Dit houdt in dat je als maker zelf beslist wat er met je werk gebeurt. Je hebt het uitsluitende, exclusieve recht om je werk te exploiteren: dit wordt ook wel exploitatierecht genoemd.

Het auteursrecht gaat in op het moment dat het werk is gecreëerd. Hiervoor hoef je niets aan te vragen of te registreren. De duur van het auteursrecht loopt in heel de Europese Unie door tot 70 jaar na het overlijden van de maker. Daarna komt het werk terecht in het publieke domein. Dit betekent dat het werk dan vrij gebruikt mag worden. Na de dood van de maker gaat het auteursrecht over op de erfgenamen.

De wetgever omschrijft het auteursrecht in artikel 1 van de Nederlandse Auteurswet als volgt:

"Het uitsluitend recht van een maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken of te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld."

Wie is de maker?

De maker is degene die het oorspronkelijke werk zélf heeft gecreëerd. Makers zijn bijvoorbeeld schrijvers, kunstenaars, regisseurs, componisten, producenten en fotografen. Een werk kan meerdere makers hebben als meer personen een oorspronkelijke bijdrage hebben geleverd. Soms is de maker niet de rechthebbende. Bij een werk dat bijvoorbeeld gecreëerd is door een maker in dienstverband, komt het auteursrecht in de regel toe aan de werkgever. Bij de meeste universiteiten wordt in principe de medewerker als rechthebbende gezien.

Wat is een werk?

Een werk is ieder voortbrengsel wat betreft letterkunde, wetenschap of kunst, op welke wijze of in welke vorm het ook tot uitdrukking is gebracht. Volgens de Nederlandse rechtspraak moet het werk een eigen oorspronkelijk karakter hebben, het resultaat zijn van creatieve keuzes en het persoonlijke stempel van de maker dragen. Daarnaast mag de vorm niet ontleend zijn aan die van een ander werk. Wat niet als een werk wordt gezien zijn:

• feiten
• gegevens
• ideeën
• gedachten
• stijlen
• methoden en theorieën
• techniek

Gegevensverzamelingen kunnen wel beschermd zijn door de Databankenwet.

Wanneer spreek je van werk openbaar maken?

Openbaar maken betekent dat je een werk beschikbaar stelt aan het publiek. Dit kan bijvoorbeeld door een werk uit te geven, door een openbare voordracht of live-optreden, door een artikel online te plaatsen of via een uitzending op de radio, televisie of internet. Voor het openbaar maken van een werk is toestemming nodig van de rechthebbende(n).

Wat wordt verstaan onder verveelvoudigen?

Verveelvoudigen is iedere vorm van kopiëren, waaronder digitaliseren en downloaden. Hieronder valt ook: een compilatie maken, opnemen van (delen van) een werk in een databank of opnieuw gebruiken van delen ervan in een nieuw werk.

Toestemming van de maker

In ruil voor een vergoeding kan een maker aan anderen toestemming geven om een werk te kopiëren en openbaar te maken. De maker kan ook gratis hergebruik toestaan. Toestemming voor een afgesproken hergebruiksvorm (al dan niet tegen betaling) wordt een licentie genoemd.

Het is ook mogelijk om rechtstreeks bij de maker toestemming te vragen. Wil je bijvoorbeeld een foto, video of muziek van een ander gebruiken, aarzel dan niet om contact met de maker te zoeken. Leg uit waar je zijn of haar werk voor wilt gebruiken. Mocht je toestemming krijgen, eventueel tegen betaling, dan is dat meestal alleen voor het gevraagde doel. Zorg er dan wel voor dat je hierover duidelijke afspraken maakt.

Exploitatierechten

Onder exploitatierechten wordt verstaan het recht om een werk openbaar te maken en te verveelvoudigen.

Persoonlijkheidsrechten

De persoonlijkheidsrechten zijn gebaseerd op de persoonlijke band die tussen de maker en zijn of haar werk bestaat. Ze worden ook wel de ‘morele’ rechten genoemd. Door deze rechten kan de maker zich verzetten tegen eventuele aantasting van een werk. Persoonlijkheidsrechten kunnen niet worden overgedragen aan een ander. Ze blijven dus altijd bij de maker, óók als de exploitatierechten op een werk aan een ander zijn overgedragen. Het is wel mogelijk om als maker (deels) afstand te doen van je persoonlijkheidsrechten.